Ảnh: Một góc cánh đồng tỏi Lý Sơn nhìn từ núi Thới Lới!
Không rõ ai đặt chiếc vương miện “Vương quốc tỏi” lên đầu nông dân Lý Sơn (Quảng Ngãi), nhưng 2 mặt sự thật đang xảy ra: giá tỏi cao hơn và cũng dễ bị “tổn thương” hơn. Bài này chỉ nói ở vế thứ 2, vì nó cũng chính là những vấn đề của thương hiệu tỏi Lý Sơn đang phải đối mặt.
Trước Lương Hoàng Anh, tỏi Lý Sơn không ít lần bị tổn thương và những người làm tổn thương thương hiệu tỏi này, đều bị dập te tua. Gần nhất, phải kể đến là công ty I Am V đã mạo danh tỏi Lý Sơn để chém gió trên chương trình Shark Tank Việt Nam hồi năm 2018. Lần ấy, công ty I Am V bị “đánh” sấp mặt, còn nông dân Lý Sơn phải đối mặt với khủng hoảng tương đối dài khi giá tỏi xuống rất thấp, có lúc chỉ còn 20.000 đồng/ 1kg, thấp hơn giá bình quân khoảng 5-6 lần.
Mấy hôm rồi, khi Lương Hoàng Anh nói toàn bộ tỏi đảo Lớn đã nhiễm thuốc trừ sâu chỉ để bán tỏi đảo Bé giá gấp đôi trong lúc dịch bệnh, có thể nông dân Lý Sơn phải đối mặt với cuộc khủng hoảng như hồi năm 2018.
Lý Sơn là vùng đất tâm linh, nên tạm… tâm linh rằng, tỏi Lý Sơn có 1 lời nguyền là kẻ nào làm tổn thương tỏi Lý Sơn, kẻ đó sẽ bị… tỏi quật. Không chỉ I Am V, không chỉ Lương Hoàng Anh, mà ngay cả 1 số gian thương ở đây cũng bị trả giá cho sự tham lam của mình!
Mọi lời nguyền hay sự tổn thương đều có nguyên nhân của nó cả. Về vấn đề này, có 2 nguyên nhân chính dẫn đến cơ sự trên: gian thương và bà con nông dân Lý Sơn.
1. Chính gian thương là những kẻ đưa tỏi từ nơi khác về rồi trà trộn hoặc mạo danh tỏi Lý Sơn để bán kiếm lời. Nên biết rằng việc đưa tỏi từ nơi khác về Lý Sơn diễn ra cách đây mấy chục năm trước, khi những người con Lý Sơn rời đảo đi làm ăn xa và mang theo nghề trồng hành tỏi.
Nhưng khi ấy, tư duy đơn thuần của họ là đưa về đảo để trữ và bán dần một cách thông thường chứ không có ý lừa dối, bởi tỏi Lý Sơn chính hiệu khi ấy chưa có thương hiệu, giá trị chưa cao. Mãi cho đến tầm những năm 2008 – 2009 trở đi, khi Lý Sơn được chú ý, tỏi Lý Sơn cũng có giá theo thì lũ gian thương bắt đầu trò thất đức của mình.
Năm 2018, sau sự vụ I Am V, ngay cả người dân Lý Sơn, người bán tỏi chân chính cũng muốn chính quyền cấm chở tỏi từ nơi khác về Lý Sơn. Bản thân tôi khi ấy cũng từng nghĩ vậy, nhưng tỏi không phải là thứ hàng cấm, nên không thể cấm người ta lưu thông hàng hoá.
Sau đó, chính quyền phối hợp với cơ quan chức năng tăng cường kiểm soát nguồn tỏi ra đảo. Đưa ra cứ đưa, nhưng phải ghi rõ nguồn gốc tỏi, nếu gian lận sẽ bị xử lý. Hiệp hội sản xuất chế biến hành, tỏi Lý Sơn có danh sách thành viên đảm bảo nguồn tỏi Lý Sơn chính hiệu, tổ chức này có thêm pháp lý xử phạt thành viên của mình nếu bị vi phạm.
Đó là sự “trưởng thành” trong cách ứng phó với việc mạo danh tỏi Lý Sơn!
2. Về nguyên nhân bà con nông dân Lý Sơn: không gì khác ngoài việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) hoá học, thứ mà Lương Hoàng Anh đã vống lên để dìm toàn bộ tỏi đảo Lớn.
Trước hết, phải thừa nhận việc bà con dùng thuốc BVTV là đúng. Thời điểm bà con lạm dụng nhiều nhất là quãng những năm 2010 – 2017 và kéo theo đó một mớ hệ lụy, phiền phức. Sau đó, không ít bạn trẻ Lý Sơn, sau những năm đi học, những năm “bôn ba” đã trở về và bắt tay làm tỏi, hành hữu cơ. Cho đến lúc này, theo quan sát và tìm hiểu của tôi, hiệu quả của những dự án này đối với riêng họ là chưa rõ nét (vì nông nghiệp hữu cơ phải cần nhiều năm mới được ăn quả ngọt), nhưng nó góp phần thay đổi ý thức của bà con nông dân trong việc giảm dần thói quen lạm dụng thuốc BVTV hoá học.
Tầm gần 2 năm trở lại đây, có nhiều người, tuy không nói là làm tỏi, hành hữu cơ, nhưng bắt đầu sử dụng thuốc BVTV sinh học để thay dần cho thuốc BVTV hoá học. Thêm 1 bước chuyển biến tích cực nữa của nông dân Lý Sơn trong việc giảm dần thói quen lạm dụng thuốc BVTV hoá học.
Hơn ai hết, có lẽ bà con nông dân Lý Sơn đã ý thức được rằng việc lạm dụng thuốc BVTV sẽ giết họ theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Nhưng khi họ đang làm điều đó, thì bị Lương Hoàng Anh áp đặt “ám ảnh thời vụ” * của mình vài năm trước rồi nói tỏi toàn bộ đảo Lớn bị nhiễm thuốc trừ sâu, và cả nguồn nước.
Theo tài liệu của Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Trung (Bộ TNMT) năm 2018, nguồn nước Lý Sơn đối mặt lớn nhất là thực trạng nhiễm mặn do suy giảm mạch nước ngầm vì đào, khoan giếng vô tội vạ. Có vài mẫu nước ở vài nơi có dư lượng chất trong thuốc BVTV hoá học vượt ngưỡng, nhưng không là toàn bộ như Lương Hoàng Anh nói.
Khi sự thật bị bóp méo và làm vống lên, thì cần phải nói sự thật một cách… thật sự. Nói thật sự về sự thật, tôi ý thức được rằng có thể có những tác dụng phụ. Nhưng tôi không giấu sự thật, hơn nữa, qua những va vấp như thế này, nông dân Lý Sơn sẽ thêm biết yêu thương mình hơn mà làm nông nghiệp “sạch” hơn, phản đối gian thương nhiều hơn. Có như vậy, thương hiệu tỏi Lý Sơn mới được giữ vững, khó bị tổn thương hơn.
Và đó phương cách để bước qua lời nguyền vậy!
P.s: Tháng 12.2019, Hợp tác xã Nông nghiệp sinh thái Lý Sơn được thành lập với gần 90 thành viên. Với 2 nhiệm vụ:
– Làm nông nghiệp theo hướng hữu cơ.
– Địa chỉ bán tỏi hành Lý Sơn đúng hiệu, bao gồm không phải hữu cơ nhưng rõ ràng thông tin!
Theo Lê Xuân Thọ
